Δεν ήταν όλες οι μορφές επιθετικότητας πάντα διακριτές ούτε διερευνήθηκαν διεξοδικά στο παρελθόν. Ως εκ τούτου, η φανερή επιθετικότητα (overt aggression), που περιλαμβάνει κυρίως φυσική επαφή, είναι εκείνη που ξεχώριζε. Έρευνες έχουν δείξει ότι η εκδήλωση αυτού του τύπου επιθετικής συμπεριφοράς είναι πιθανότερη στα αγόρια. Πιο πρόσφατες μελέτες που αφορούσαν άλλους τύπους επιθετικότητας έδειξαν ότι ο συχνότερος τρόπος εκφοβισμού που χρησιμοποιούν τα κορίτσια είναι μέσω των σχέσεών τους. Συνήθως εκδηλώνεται μέσω της περιθωριοποίησης άλλων, της σκόπιμης χειραγώγησής τους, της εξάπλωσης ψευδών πληροφοριών, και θέτοντας γενικότερα τους άλλους σε ευάλωτη θέση μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο.
Αυτός ο τύπος επιθετικότητας ονομάζεται σχεσιακή επιθετικότητα - relational aggression (Crick and Grotpeter, 1995). Έρευνα που διεξήχθη σε παιδιά προσχολικής ηλικίας αποκάλυψε ότι η σχεσιακή επιθετικότητα εμφανίζεται ακόμη και από την τρυφερή ηλικία των 3-5 ετών (Crick, Casas, Mosher, 1997). Εντούτοις, παρουσιάζεται συχνότερα σε μεγαλύτερες ηλικίες. Σύμφωνα με μια μελέτη που αφορούσε έφηβους, διαπιστώθηκε ότι αυτός ο τύπος επιθετικότητας είναι ο προεξέχων σε αυτή την ηλικιακή ομάδα, ενώ και τα δύο φύλα αντίστοιχα πέφτουν θύματα στο σχολείο (Prinstein, Boergers, Vernberg, 2001).
Μια νέα μορφή επίθεσης που σχετίζεται στενά με τη σχεσιακή επιθετικότητα είναι ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός (cyberbullying) και ορίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως "η επαναλαμβανόμενη λεκτική ή ψυχολογική παρενόχληση που πραγματοποιείται από άτομο ή ομάδα εναντίον άλλων, μέσω ηλεκτρονικών υπηρεσιών και κινητών τηλεφώνων" (European Parliament, 2016, σελ. 8). Το cyberbullying και η σχεσιακή επιθετικότητα θεωρούνται αλληλένδετοι τύποι (Johnson, 2009, Chibbaro, 2007). Έρευνα που διεξήχθη στις ΗΠΑ έδειξε ότι τα κινητά τηλέφωνα και άλλες συσκευές είναι δημοφιλείς μεταξύ εφήβων ηλικίας 12-17 ετών, η χρήση των οποίων συχνά οδηγεί στη δημοσίευση βλαβερών σχολίων (22,5%) και τη διάδοση φημών (20,1%), που είναι και οι συχνότεροι τρόποι παρενόχλησης και εκφοβισμού (Patchin, 2016).
Η σχεσιακή επιθετικότητα μπορεί να έχει επιζήμιες επιπτώσεις σε κοινωνικό-συναισθηματικό επίπεδο στους αποδέκτες αυτής της έμμεσης μορφής εκφοβισμού. Είναι πιθανό να αναπτύξουν αγχώδη διαταραχή, κατάθλιψη και να πληγεί η αυτοεκτίμησή τους. Συνεπώς, οι στρατηγικές πρόληψης και παρέμβασης για τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου στα σχολεία είναι ζωτικής σημασίας. Οι παρεμβάσεις για εφήβους συχνά περιλαμβάνουν προσεγγίσεις σε επίπεδο σχολείου, όπως παροχή συμβουλών τόσο για εκείνους που εκδηλώνουν επιθετική συμπεριφορά όσο και για τους αποδέκτες αυτής, καθώς και δομημένα προγράμματα εκφοβισμού (Wirth, 2016).
Αυτά τα προγράμματα αφορούν αποτελεσματικές στρατηγικές που εφαρμόζονται σε ολόκληρο το σχολείο ή επικεντρώνονται σε κάθε τάξη ξεχωριστά, κάποιες εστιάζουν σε ομαδικές πρακτικές παρέμβασης μέσω του προγράμματος σπουδών ενώ άλλες κατέχουν έναν προσωποκεντρικό χαρακτήρα. (Pavel, 2013). Ένα τέτοιο πρόγραμμα ανέπτυξε ο Olweus (1997) με στόχο την αντιμετώπιση των υφιστάμενων περιπτώσεων εκφοβισμού. Πρότεινε την οικοδόμηση ενός θετικού σχολικού περιβάλλοντος που να προωθεί τις υγιείς αλληλεπιδράσεις μεταξύ μαθητών με παιχνίδια ρόλων, να παρέχει επαρκή κατάρτιση στο προσωπικό του σχολείου και να ευαισθητοποιεί τους γονείς σχετικά με τον εκφοβισμό. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης αυτού του προγράμματος έδειξαν μείωση 50-70% στα προβλήματα συμπεριφοράς των μαθητών ηλικίας 11-14, και είχε θετικό αντίκτυπο στη σχεσιακή θυματοποίηση και στις διαπροσωπικές σχέσεις (Radliff, Joseph, 2011).
Το Ophelia (2010) είναι ένα ακόμη πρόγραμμα που ξεκίνησε με σκοπό την ανάπτυξη υγιών συναναστροφών μεταξύ των κοριτσιών και την πρόληψη αντικοινωνικών συμπεριφορών. Το πλάνο, προσαρμοσμένο στο πρόγραμμα σπουδών, περιλαμβάνει καλλιτεχνικές δραστηριότητες, παιχνίδια ρόλων, συνεργατική μάθηση, ενδοσκόπηση, ον-λάιν δραστηριότητες, μαθήματα αναγνώρισης και αποσαφήνισης λεξιλογίου σχετικά με τον εκφοβισμό. Τα βασικά σημεία στα οποία επικεντρώνονται οι παραπάνω στρατηγικές είναι, μεταξύ άλλων, η ευαισθητοποίηση των κοριτσιών και η αξία της φιλίας, ο ρόλος του παρατηρητή σε περιστατικά εκφοβισμού, η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης, η διάκριση του ηγέτη από τον ¨bossy¨ τύπο, και η cyberbullying διαπαιδαγώγηση (Nixon, Werner, 2010).
Επιπρόσθετα, το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Αντί-Bullying (2014), κατόπιν πολλών ερευνών που διεξήχθησαν στην Ευρώπη, συνέστησε την ανάπτυξη ενός πλαισίου πολιτικής και νομοθετικών ρυθμίσεων με στόχο την πολιτιστική διαπαιδαγώγηση, την εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημιουργία εγχειριδίων και κατευθυντήριων γραμμών, μεταξύ άλλων.
Όλες οι παραπάνω στρατηγικές που έχουν προταθεί αποτελούν σημαντική κληρονομιά για τις νεότερες αλλά και μεταγενέστερες γενιές. Ωστόσο, η έκθεση σε μοντέλα συμπεριφορών που ευνοούν την ανάπτυξη τέτοιων μορφών επιθετικότητας ή ο μη επαρκής παραδειγματισμός σε περίπτωση εκτροχιασμού μιας κατάστασης είναι ευθύνη όλων μας. Όταν οι γονείς νουθετούν τα παιδιά από νεαρή ηλικία και εξηγούν τις επιπτώσεις που απορρέουν από τον εκφοβισμό, είναι πιο πιθανό μεγαλώνοντας αυτά τα παιδιά να γνωρίζουν καλύτερα τον εαυτό τους, να καταλαβαίνουν καλύτερα τους άλλους και, κατά συνέπεια, να υιοθετούν μια δίκαιη στάση προς όλους.
Βιβλιογραφία
Chibbaro, J. S. (2007). School counselors and the cyberbully: Interventions and implications. Retrieved from http://www.sfu.ca/~jcnesbit/EDUC220/ThinkPaper/Chibbaro2007.pdf
Crick, N., Casas, J., Mosher, M. (1997). Relational and overt aggression in Preschool. Retrieved from https://digitalcommons.unomaha.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1089&context=psychfacpub
Crick, N., Grotpeter, J. (1995). Relational aggression, gender, and social-psychological adjustment. Child development, 66(3), 710-22. doi: 10.1111/j.1467-8624.1995.tb00900.x
European Antibullying Network. (2014). EAN strategy position paper. Retrieved from http://www.antibullying.eu/sites/default/files/wk3_ean_strategy_position_paper_explanatorypaper_final.pdf
European Parliament. (2016). Cyberbullying among young people. Retrieved from http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2016/571367/IPOL_STU(2016)571367_EN.pdf
Johnson, J. M. (2009). The impact of cyber bullying: A new type of relational aggression. Retrieved from https://www.counseling.org/resources/library/vistas/2009-v-online/Johnson.doc
Nixon, L. C., Werner. E. N. (2010). Reducing adolescents involvement with relational aggression: Evaluating the effectiveness of the Creating A Safe School (CASS) intervention. Psychology in the Schools. Retrieved from https://www.researchgate.net/profile/Charisse_Nixon/publication/229448924_Reducing_adolescents'_involvement_with_relational_aggression_Evaluating_the_effectiveness_of_the_Creating_A_Safe_School_CASS_intervention/links/5a6b3c89458515b2d0539ea5/Reducing-adolescents-involvement-with-relational-aggression-Evaluating-the-effectiveness-of-the-Creating-A-Safe-School-CASS-intervention.pdf
Olweus, D. (1997). Bully/victim problems in school: Facts and intervention. European Journal of Psychology of Education, 12(4), 495-510.
Olweus, D., Limber, P. S. (2010). The Olweus Bullying Prevention Program: Implementation and Evaluation over Two Decades. Handbook of Bullying in Schools: An International Perspective. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/285822219_The_Olweus_Bullying_Prevention_Program_Implementation_and_evaluation_over_two_decades
Patchin, J. (2016). 2016 Cyberbullying data. Retrieved from https://cyberbullying.org/2016-cyberbullying-data
Pavel, L. (2013). Relational aggression in teenage girls. Retrieved from http://alfredadler.edu/sites/default/files/Pavel%20MP%202013.pdf
Prinstein, M., Boergers, J., Vernberg, E. (2001). Overt and relational aggression in adolescents: Social-psychological adjustment of aggressors and victims. Journal of clinical child psychology, 30(4), 479–491.
Radliff, K. M., Joseph, L. M. (2011). Girls just being girls? Mediating relational aggression and victimization. Preventing school failure: Alternative education for children and youth, 55(3), 171-179. doi: 10.1080/1045988X.2010.520357
The Ophelia Project (2010). The Ophelia Project Presents: It Has a Name: Relational Aggression. Retrieved from https://static1.squarespace.com/static/595fb0d16a49632afb7e2c00/t/5e6901fea3b285624dfdcae6/1583940117298/Ophelia+4-5.pdf
Wirth, A. (2016). Cyberbullying and relational aggression. The role of cyberbullying in relational aggression. Retrieved from http://alfredadler.edu/sites/default/files/Wirth%20MP%202016.pdf
Όλγα Ντίνα
Reggio Emilia & Montessori inspired teacher
BA in Early Childhood Studies - Certified Children’s Yoga Teacher - Certified AMI 3-6 Montessori Classroom Assistant
