Reggio Emilia. Ένα όνομα που ηχεί τόσο όμορφα, μια μέθοδος τόσο αποκαλυπτική. Αυτό που αβίαστα και πρωτίστως ξεδιπλώνει μπροστά στα μάτια της Παιδαγωγού είναι οι αμέτρητες ιδιότητες και ικανότητες του παιδιού. Η φιλοσοφία Reggio Emilia εμπνέει τόσο αυτούς που πορεύονται μαζί με τα παιδιά σε ένα σχολικό περιβάλλον όσο και τους γονείς.
Ιστορική αναδρομή
Η πόλη Reggio Emilia βρίσκεται στην Ιταλία και εκεί ξεκίνησε μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο μια προσπάθεια της κοινότητας για αποκατάσταση και αναγέννηση των σχολικών δομών. Δάσκαλοι, γονείς και ευρύτερη κοινότητα, διαθέτοντας ελάχιστους πόρους, συνεργάστηκαν με έναν κοινό στόχο: την εκπαίδευση των παιδιών. Δημιούργησαν λοιπόν ένα πρότυπο σχολείο ενώ, στη συνέχεια, ο εκπαιδευτικός Loris Malaguzzi πρόσφερε τη βοήθειά του αναπτύσσοντας το παιδαγωγικό μοντέλο όπως το ξέρουμε σήμερα.
Η Reggio εκπαίδευση απευθύνεται σε παιδιά από 0 έως 6 χρονών και χρησιμοποιείται από σχολεία σε όλο τον κόσμο. Τα Infant-toddler centres φιλοξενούν βρέφη και πρόκειται για χώρους όπου ο γονέας βρίσκεται μαζί με το παιδί. Έμφαση δίνεται στην αλληλεπίδραση των παιδιών μεταξύ τους, με τους γονείς και το περιβάλλον.
Η σημασία της κοινότητας
Η κοινότητα παίζει καθοριστικό ρόλο στα Reggio Emilia σχολεία. Μετά τον απαιτούμενο χρόνο προσαρμογής των παιδιών στην τάξη, σταδιακά, οι παιδαγωγοί συνοδεύουν τα παιδιά σε όλους τους χώρους του σχολείου. Γνωρίζοντας το σχολείο και τους ανθρώπους διευρύνεται το μυαλό τους και δημιουργείται η αίσθηση του «ανήκειν» στην κοινότητα του σχολείου.
Αργότερα, μπορούν ευκολότερα να κάνουν συνδέσεις και αναφορές μέσα από τις δράσεις τους. Η αλληλεπίδραση με ανθρώπους του εγγύτερου και ευρύτερου περιβάλλοντος συμβάλλει στην κατανόηση των ιδεών που εξερευνούν τα παιδιά την εκάστοτε στιγμή και στην επέκταση των γνώσεων τους. Παράλληλα χτίζεται μια σχέση εμπιστοσύνης,αλληλοπροσφοράς και αλληλεγγύης μεταξύ όλων των μελών.
Το περιβάλλον είναι ο τρίτος δάσκαλος
Το περιβάλλον παίζει και αυτό πρωταγωνιστικό ρόλο στην εικόνα μας για το παιδί σύμφωνα με τον Malaguzzi. Οι δάσκαλοι πρέπει να φροντίζουν ώστε το σχολικό περιβάλλον να είναι ελκυστικό αλλά και να αντανακλά τα ενδιαφέροντα και τις προσωπικότητες των παιδιών. Ένα πλούσιο σε ερεθίσματα περιβάλλον, που προτρέπει τα παιδιά να το εξερευνήσουν αισθητηριακά, προωθεί την αυτο-μάθηση.
Τα υλικά που βρίσκονται στη φύση και τα ανακυκλώσιμα υλικά κυριαρχούν στο χώρο καθώς διεγείρουν τη φαντασία των παιδιών. Πρόκειται για ρεαλιστικά υλικά και ανοιχτού τύπου (open-ended materials) που μπορούν να χρησιμοποιηθούν με πολλαπλούς τρόπους από το κάθε παιδί. Λόγω λοιπόν των ιδιοτήτων των υλικών αυτών, η χρήση τους ωθεί τα παιδιά προς τη δημιουργική σκέψη.
Πρόγραμμα
Στο Reggio Emilia δεν υπάρχει προκαθορισμένο πρόγραμμα δραστηριοτήτων αλλά ένα αναδυόμενο πρόγραμμα όπως θα λέγαμε στα ελληνικά, progettazione στα ιταλικά ή emergent curriculum στα αγγλικά. Η Carlina Rinaldi το χαρακτηρίζει ως μια πολυδιάστατη και ευέλικτη μέθοδο που βασίζεται στην παρατήρηση, την υπόθεση και την εξαγωγή συμπερασμάτων. Τα βήματα λοιπόν είναι τα ίδια που ακολουθούνται και σε μια έρευνα.
Τι, γιατί και πώς είναι τρία βασικά ερωτήματα που προσπαθούν να απαντηθούν κατά τη διαδικασία μάθησης σε ένα σχολείο Reggio Emilia.
Η προσπάθεια του παιδιού για την κατάκτηση βαθύτερης γνώσης αλλά και η συνεργασία του με συμμαθητές και ειδικούς διευκολύνεται από τα projects. Το project έχει τη μορφή μιας ερώτησης που αφορά αυτό που εξερευνά η ομάδα ως σύνολο και προσπαθεί να κατανοήσει. Η ερώτηση τίθεται από τους παιδαγωγούς κατόπιν παρατήρησης και συντελεί ως πυξίδα. Συνήθως, ένα project ξεκινά όταν εντοπίσει ο παιδαγωγός το κοινό ενδιαφέρον της ομάδας.
Ο ρόλος του δασκάλου
Στο Reggio Emilia ο δάσκαλος δεν αναλαμβάνει ηγετικό ρόλο στην τάξη αλλά γίνεται συνοδοιπόρος του παιδιού στο ταξίδι προς τη μάθηση. Στόχος του είναι να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις εκείνες που θα διευκολύνουν τη μάθηση και θα επεκτείνουν τις γνώσεις των παιδιών. Αυτό επιτυγχάνεται παρατηρώντας τα ενδιαφέροντα των παιδιών και ετοιμάζοντας το περιβάλλον με τα ανάλογα υλικά. Υλικά που εμπνέουν και παρακινούν τα παιδιά να αναζητήσουν τη γνώση με τρόπο ανεξάρτητο αλλά και μέσα από τις συναναστροφές τους με τους άλλους.
Ο δάσκαλος επιτρέπει στα παιδιά την ελεύθερη μεταχείριση των υλικών και παρεμβαίνει όταν χρειαστεί κάνοντας ερωτήσεις ανοιχτού τύπου. Ανοιχτού τύπου ονομάζονται οι ερωτήσεις εκείνες που δεν κατευθύνουν τα παιδιά αλλά βοηθούν να εκφράσουν τις ιδέες τους και προωθούν τη συζήτηση μεταξύ των μελών της ομάδας.
Documentation
Το “documentation” στους τοίχους περιλαμβάνει φωτογραφίες και διαλόγους των παιδιών και είναι αναπόσπαστο στοιχείο της μαθησιακής διαδικασίας σε ένα Reggio Emilia σχολείο. Η παιδαγωγική τεκμηρίωση είναι ένα σημαντικό εργαλείο καθώς φανερώνει τι μαθαίνουν τα παιδιά και με ποιον τρόπο (“making learning visible”).
Τα παιδιά μπορούν να ανατρέξουν σε αυτή ανά πάσα στιγμή και να οδηγήσει σε νέες συζητήσεις, εγείροντας νέες απορίες. Επιπλέον, βοηθούν τον παιδαγωγό να σχεδιάσει τις νέες εμπειρίες που θα προσφέρει στα παιδιά και τους γονείς να κατανοήσουν όλα αυτά που τα έργα των παιδιών αντικατοπτρίζουν για το συλλογισμό, τις προθέσεις και τη δράση τους.
Στο Reggio Emilia - Part 2 θα δούμε πώς ετοιμάζει το περιβάλλον ο δάσκαλος σε ένα Reggio Emilia και γιατί είναι σημαντική η εικόνα που έχουμε εμείς για το παιδί.
Βιβλιογραφία
Hewett, M.V. (2001). Examining the Reggio Emilia Approach to Early Childhood Education. Early Childhood Education Journal, 29, 95-100. https://doi.org/10.1023/A:1012520828095
Rinaldi, C. (2004). In Dialogue with Reggio Emilia: Listening, Researching and Learning. Oxfordshire: Routledge.
Schroeder-Yu, G. (2008). Documentation: Ideas and Applications from the Reggio Emilia Approach. Teaching Artist Journal, 6(2), 126-134. DOI: 10.1080/15411790801910735
Όλγα Ντίνα
Reggio Emilia & Montessori inspired teacher
BA in Early Childhood Studies - Certified AMI 3-6 Montessori Classroom Assistant - Certified Children’s Yoga Teacher